موقعیت زمین و فاصله از مراکز جمعیتی و مهم پیرامون :

زمین انتخاب ‌شده برای ایجاد منطقه ویژه اقتصادی خراسان جنوبی در کنار جاده بیرجند به اسدیه قرار دارد. این زمین در سمت جنوبی جاده مزبور استقرار یافته و از شمال به جاده مزبور و بقیه اراضی بایر دشت مرک در آن‌سوی جاده، و از شرق به سمت روستای مرک، جاده اصلی محور شرق (چابهار- زاهدان- مشهد- سرخس) و جاده کرمان و همچنین بافت اصلی شهر بیرجند منتهی می‌شود.

اراضی موردنظر از فرودگاه بیرجند حدود ۱۲ کیلومتر و از شهر بیرجند نزدیک ۱۵ کیلومتر و از جاده مشهد بیرجند ۸ کیلومتر فاصله دارد.به طورکلی عنصر شاخص و تعیین‌کننده‌ای در هم‌جواری زمین به چشم نمی­خورد و نزدیک‌ترین عناصر موجود در رابطه با زمین عبارت‌اند از:

روستای مرک در شرق سایت به فاصله ۵/۲ کیلومتر

فرودگاه و مرکز مربوط به نیروی انتظامی در غرب ۱۲ کیلومتر

فاصله از بازار دام ۴ کیلومتر

واپسین عناصر کالبدی حومه شهر بیرجند از قبیل پایانه مسافری، کارگاه­ها و تعمیرگاه­ها و ساختمان­های پراکنده به فاصله ۱۲ کیلومتر

فاصله از لوله گاز سربیشه ۶/۲ کیلومتر

فاصله از انبارهای ذخیره سوخت شرکت نفت ۱۱ کیلومتر

به‌این‌ترتیب، همان‌گونه که مشخص است موقعیت زمین ازنظر وجود دو عنصر ارتباطی هم‌جوار اصلی برای منطقه ویژه که می­تواند بر طرح اثرگذار باشد برخوردار است.

اول: محور شرق که واجد مهم­ترین اثرگذاری برای منطقه ویژه است و شامل جاده اصلی می­شود که از یک‌سو مسیر منطقه را به زاهدان و چابهار و از سوی دیگر به مشهد- سرخس مرتبط می­کند. و از طریق دیگر به کرمان و بندرعباس نیز متصل می­شود.

دوم: محور جاده که از طرف شرق امکان ارتباط منطقه ویژه را با بازارچه­ های مرزی و بازار هدف اصلی (افغانستان) تسهیل می­ نماید.

بدیهی است؛ اهمیت جاده­های مذکور از آن نظر است که دسترسی­ های اصلی به مجموعه طراحی، به‌طور علی‌الاصول از طریق همین جاده­ ها تأمین خواهد شد.

توپوگرافی اراضی :

اراضی موردنظر، بخشی از اراضی دشت موسوم به مارکو می­ باشند که از وضعیتی نسبتاً هموار برخوردارند.

شیب مناسب در اراضی موردنظر، مهم­ترین ویژگی زمین در این زمینه به شمار می­رود که طرح جامع آن را به‌مثابه یک فرصت جدی و امتیاز اساسی در نظر گرفته است. زیرا به‌شدت بر هزینه­ های ایجاد تأسیسات اثر کاهنده دارد. عدم نیاز به عملیات وسیع خاک‌برداری و امکان احداث خطوط مختلف شبکه­ های آب، برق، گاز، فاضلاب و مخابرات، تسهیل احداث شبکه ارتباطی و راه ­ها ازجمله ویژگی­هایی است که امتیاز بالایی برای زمین موردنظر ایجاد می­کند ضمن آن­که در صورت گسترش منطقه، امکان توسعه آن در چهار جهت اصلی، حتی در شمال جاده هم‌جوار (بیرجند- اسدیه) وجود دارد.

محدوده بلافصل :

زمین موردنظر در دشت مرک واقع‌شده است که به شکل چندضلعی (حدوداً مستطیلی) و اضلاع زمین به طول ۵/۲ کیلومتر و عرض ۸/۱ کیلومتر و وسعت ۴۵۰ هکتار در دشت مرک و ۱۰۰ هکتار آن در مرز ماهیرود (میل ۷۸) هست. که ۴۵۰ هکتار سایت مرکزی واقع در دشت مرک و ۱۰۰ هکتار قطعه منفصله در مرز ماهیرود در شورای عالی مناطق مصوب گردیده و ۲۸۰ هکتار جهت الحاق به سایت مرکزی دشت مرک مصوبه شورای معاونین استاندار در سال ۱۳۹۱ را دارا می‌باشد که مراحل ثبت آن در شورای عالی مناطق در حال انجام است. لازم به ذکر است که سایت مرکزی از غرب و جنوب غربی آن بزرگراه شهید کلانتری هست که امکان توسعه ندارد اما از مابقی جهت‌ها قابل توسعه هست و با توجه به‌قرار گرفتن منطقه در دامنه تپه‌های شرق و شمال شرق و ضرورت برنامه‌ریزی برای پدافند غیرعامل ضرورت می‌نماید که در آینده این بخش نیز به منطقه ویژه الحاق گردد. ابعاد و وسعت موردنظر، از جهت طراحی خطوط کلی شبکه راه‌ها و مکان استقرار عناصر مجموعه به‌گونه‌ای است که وضعیتی مناسب برای بهره‌گیری از الگوهای صنعتی و پردازش صادرات را فراهم می‌سازد. اراضی سایت مرکزی از فرودگاه بیرجند حدود ۱۲ کیلومتر و از شهر بیرجند نزدیک ۱۵ کیلومتر فاصله دارد. به‌طورکلی عنصر شاخص و تعیین‌کننده‌ای در هم‌جواری زمین به چشم نمی‌خورد.

محدوده بلافصل عمدتاً در طبقه ارتفاعی ۱۶۵۰ الی ۱۷۰۰ متر واقع‌شده است. بیشترین سطح محدوده بلافصل در شیب عمومی ۰ تا ۵% واقع‌شده است. میزان بارندگی سالانه حدود ۱۷۰ میلی‌متر و متوسط درجه حرارت سالانه ۵/۱۶ درجه سانتی‌گراد است. میزان رطوبت نسبی برای دوره‎‏۳۰ ساله ۹/۳۷ درصد و میزان تبخیر و تعرق پتانسیل سالانه ۱۸۴۵ میلی‌متر هست.

مطالعات ارزیابی منابع خاک منطقه موردمطالعه نشان می‌دهد در این محدوده دو تیپ و دو واحد اراضی قرار دارد که شامل تیپ تپه‌ها و واحد اراضی ۲٫۶شامل تپه‌های کم ارتفاع با دره‌های متعدد فرسایش یافته و رخنمون سنگی خیلی زیاد متشکل از سنگ‌های آهکی، آذرین و بعضاً دگرگونی و دارای فلیش و آمیزه‌های رنگی می‌باشد. این اراضی لخت و بدون پوشش خاکی یا با خاک‌های خیلی کم‌عمق تا کم‌عمق سنگریزه دار غیریکنواخت است. و تیپ دوم تیپ فلات‌ها و تراس‌های فوقانی واحد اراضی ۳٫۲۴ می‌باشد. این واحد اراضی شامل فلات‌ها و تراس‌های فوقانی متشکل از واریزه‌های بادبزنی شکل سنگریزه دار با پستی‌وبلندی و بریدگی‌های کم تا نسبتاً زیاد و فرسایش آبی متوسط تا زیاد که بر روی مواد مادری مارنهای گچی و نمکی قرارگرفته است. در برخی قسمت‌ها فرسایش خندقی شدید و افزایش بادی کم تا متوسط وجود دارد. پوشش خاکی این ارضی به‌صورت کم‌عمق تا نیمه عمیق و بعضاً عمیق بر روی مواد گچی و نمکی است.

فرسایش خاک محدوده موردمطالعه در کلاس II واقع‌شده است که شامل  اراضی با فرسایش کم تا متوسط می‌باشد.

محدوده موردمطالعه از دیدگاه آب‌های سطحی دارای رودخانه دائمی یا فصلی نیست و فقط دارای مسیله­ های سیلاب رو می‌باشد. ارتفاع رواناب سالانه حوضه ۲/۱۹ میلی‌متر سال  برآورد شده است که با توجه به بارندگی سالانه ۱۷۰ میلی‌متر ضریب رواناب ۱۱% خواهد بود. وسعت آبخوان بیرجند برابر با ۳۶۰ کیلومترمربع است. حداکثر ضخامت آبرفت در دشت بیرجند برابر با ۲۰۰ متر هست. آبخوان دشت بیرجند از نوع آزاد می‌باشد و ازلحاظ برداشت و بهره‌برداری از آبخوان، ممنوعه اعلام‌شده است. ضریب ذخیره آبخوان ۵ درصد می­باشد. بر اساس اندازه‌گیری‌هایی که از سطح آب زیرزمینی آبخوان بیرجند در دوره آماری ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵ شده است، متوسط افت سالانه سطح آب زیرزمینی ۳۸/۰- سانتیمتر می‌باشد.

محدوده بلافصل مطالعاتی دارای پوشش مرتعی ضعیف تا بدون پوشش قرارگرفته است. گونه جانوری شاخص در منطقه کل و بز می‌باشد که در نواحی صخره‌ای صعب‌العبور زندگی می‌کند. از سایر حیات‌وحش منطقه می‌توان به گرگ، شغال، روباه، خرگوش، تشی، کفتار،انواع جوندگان، کبک، تیهو، باقرقره، کبوتر چاهی، زاغ، غراب، کمرکولی، چک چک کوهی،بالابان، عقاب طلایی، دلیجه، قرقی، انواع گنجشک، بزمچه و انواع مار اشاره کرد. محدوده بلافصل موردمطالعه در دهستان کاهشنگ، بخش مرکزی شهرستان بیرجند واقع‌شده است. نزدیک‌ترین روستا به محدوده بلافصل روستای مرک با بیش از ۲ کیلومتر فاصله از سایت موردمطالعه هست. این شهرستان دارای ۱۵۷۱۵ نفر افراد بیکار بالای ۱۰ سال می‌باشد. بیشترین افراد شاغل در بخش کشاورزی، صنعت و ساختمانی مشغول به کار هستند. اکثر اهالی منطقه  به زبان فارسی تکلم کرده و مسلمان شیعه هستند. از جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و مذهبی منطقه می‌توان به امامزاده و بقاء متبرکه، ارگ کلاه‌فرنگی، قلعه بیرجند دژ، باغ اکبریه، باغ رحیم‌آباد، باغ شوکت‌آباد، عمارت معصومیه و منظریه اشاره کرد. مهم­ترین آثار مثبت طرح در دوره ساختمانی شامل توسعه زیرساخت‌ها، ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت و افزایش مهارت و درآمد است. مهم­ترین آثار منفی دوره ساخت شامل خاک‌برداری و خاک‌ریزی،  افزایش بار ترافیک، ایجاد آلودگی‌های مرتبط با پساب و پسماند است. مهم­ترین اثرات مثبت دوره بهره‌برداری شامل توسعه صنعت، تجارت و توسعه­های الغایی مرتبط با بخش­های کشاورزی و دامداری و نیز افزایش درآمد و بهبود سطح زندگی و رفاه  می‌باشد. مهم‌ترین آثار منفی دوره بهره‌برداری آلاینده ناشی از توسعه صنعتی شامل آلاینده‌های هوا، خاک، پساب و پسماند و افزایش چشم گیر بار ترافیک و کاهش سلامت و ایمنی مرتبط با موارد بیان‌شده هست.

لازم به ذکر است که اثرات منفی با تمهیدات مدیریتی تا حد قابل قبولی کاهش یابد. با توجه به اثرات بسیار مثبت احداث این طرح بر توسعه صنعت و تجارت و ایجاد اشتغال و افزایش مهارت در کشور با رعایت تمهیدات مدیریتی و طراحی‌های ضروری در احداث صنایع و احداث سیستم‌های تصفیه فاضلاب صنعتی و خانگی و برنامه مدیریت پسماند صنعتی و خانگی و نصب فیلترهای مناسب برای جلوگیری از انتشار آلاینده‌ها به هوا، احداث این طرح مورد تائید قرار می‌باشد.

تشریح فنی طرح :

محدوده طرح که در طول ۵۹ درجه و ۱۲ دقیقه و عرض ۳۲ درجه و ۵۲ دقیقه جغرافیایی واقع‌شده است، ۴۵۰ هکتار از اراضی طبیعی استان خراسان جنوبی در ۱۵ کیلومتری شمال شرق شهر بیرجند در جوار جاده مرزی اسدآباد و در نزدیکی جاده مشهد سرخس- زاهدان چابهار را در برمی‌گیرد. منطقه ویژه اقتصادی در مسیر راه ترانزیتی بازارچه ­های مرزی به سمت چابهار است. نقشه ­های زیر موقعیت اراضی منطقه ویژه اقتصادی در کشور و استان را نمایش می­ دهد.

محدوده موردمطالعه که پیش‌تر به‌عنوان قسمتی از اراضی منابع طبیعی بوده است لیکن به دلیل موقعیت خاص و استراتژیکی منطقه و دسترسی راحت و آسان از این منطقه به بازارچه­ های مرزی و بازارهای مصرف هدف، نزدیکی به مرکز استان خراسان جنوبی (شهرستان بیرجند)، دسترسی آسان به خط ترانزیتی محور شرق و همچنین ویژگی­ های خاص فیزیکی زمین و آب‌وهوای منطقه، ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در این منطقه از اولویت برخوردار است

همچنین با توجه به استعلامات گرفته‌شده و تصویب طرح زیست‌محیطی در محدوده موردنظر هیچ‌گونه حوزه حساسی وجود ندارد.